يكي از مشكلاتي ممكن است، با بالا رفتن سن افراد رخ دهد، زخم بستر مي باشد. افرادي كه به خاطر دلايل مختلف مانند بستري بودن در بيمارستان يا نشستن روي صندلي چرخدار قادر به حركت و جا به جايي نيستند، و در بيشتر موارد به خاطر اين كه در يك جا ساكن هستند، و حركت نمي كنند، مستعد زخم بستر هستند، اگرچه اين بيماري دلايل علمي خودش را دارد.

در اين بخش به بررسي موارد مختلف اعم از زخم بستر چيست و چگونه درمان مي شود؟، انواع زخم بستر، علت زخم بستر و... بپردازيم. 

زخم بستر (زخم فشاري) به خاطر آسيب به ناحيه اي از پوست كه به خاطر فشار مداوم بر روي آن ناحيه براي مدت طولاني ايجاد مي شود، به وجود مي آيد. اين فشار مي تواند جريان خون را در ناحيه آسيب ديده كاهش دهد، كه ممكن است، باعث آسيب بافتي و مرگ بافت شود. دليل به وجود آمدن زخم بستر فشار طولاني مدت بر روي پوست مي باشد، كه از جريان خون سالم جلوگيري مي كند. اگر جزو آن دسته از افرادي هستيد، كه در تغيير وضعيت بدن خود مشكل داريد، ممكن است، در معرض آسيب هاي فشاري يا زخم بستر باشيد. افرادي كه به خاطر اسپاسم عضلاني دچار ناراحتي مي شوند، قطعاً بيشتر در معرض زخم بستر مي باشند، و ممكن است نياز به مراقبت ويژه داشته باشند. اين مشكل در افراد سالمند به خاطر دلايل مختلف و پايين بودن مراقبت هايي كه در زمينه ي مراقبتي و بهداشتي انجام مي شود، ايجاد مي شود. قطعاً زماني كه اين مشكل ايجاد مي شود، مي تواند بر روي كيفيت زندگي افراد تأثيرگذار باشند، و براي سلامتي مضر و خطر آفرين است، پس به عنوان پرستار سالمند در منزل و يا كسي كه از سالمند مراقبت مي كند، اگر از فردي مراقبت مي كنيم، كه مستعد گرفتار شدن به اين بيماري است بايد حواسمان را جمع كنيم.

در صورتي كه اين فشار ادامه پيدا كند، باعث مي شود، كه خون رساني به اين قسمت ها كم شود، و در پايان قطع شود، پس منجر به مرگ سلولي مي شود، كه در اين حالت قسمت آسيب ديده بيشتر در معرض عفونت قرار مي گيرد، و در آخر به شكل زخم ظاهر مي شود. زخم هايي كه بدين شكل ايجاد مي شوند، با توجه به مراحلي كه ايجاد مي شوند، در 4 دسته قرار مي گيرند، زخم ها در جزئياتي كه با هم دارند، با هم متفاوت هستند، و شدت آن ها از ضعيف تا شديد مي باشد. احتمال ابتلا به عفونت در زخم هايي كه جدي تر است، بيشتر است، و هر چقدر آن زخم به مرحله 3 و 4 نزديك تر باشد، مديريت زخم و جلوگيري يا متوقف كردن پيشرفت آن سخت و دشوار مي باشد.

زخم بستر در چه نقاطي بيشتر ديده مي شود؟

• پشت سر
• پشت استخوان هاي كتف
• پشت استخوان خاجي درست بين دو برجستگي باسن
• پشت پاشنه

در صورتي كه افراد براي مدت زمان زيادي در حالت درازكش به شانه قرار بگيرند، زخم بستر در نقاط زير به وجود مي آيد.

• كناره هاي سر
• گوشه لاله گوش
• روي برجستگي كناري لگن 
• روي برجستگي كناري زانو 
• روي پوست قوزك خارجي

هم چنين افرادي كه مدت زيادي بر روي ويلچر مي نشينند، زخم بستر در محل هاي زير تشكيل مي شود.

• پشت استخوان خاجي درست بين دو برجستگي باسن يا روي برجستگي باسن

• پشت استخوان هاي كتف يا ستون مهره

• پوست روي ساعد يا ران 

افرادي كه براي مدت زمان طولاني در بستر خود مي خوابند، و يا بر روي ويلچر مي نشيند، و نمي تواند وضعيت خود را به صورت مرتب عوض كرده، و خود را جابجا كند. بهتر است، زماني كه اين اتفاق براي شما مي افتد، بهتر است، بايد نسبت به ويزيت پزشك در منزل و يا مراجعه با مراكز درماني نسبت به درمان آن اقدام كنيد.

علت زخم بستر چيست؟

علت ايجاد زخم بستر فشاري مي باشد، كه به خاطر فشرده شدن ممتد پوست بين برجستگي استخواني زيرين از يك طرف و سطح بستر از سمت ديگر مويرگ هاي تغذيه كننده پوست مسدود مي شوند. تا زماني كه اين فشار برقرار است، اين مويرگ ها بسته مي مانند. در يك فرد سالم، فرد در هنگام خواب به صورت غير ارادي مرتباً وضعيت خود را عوض مي كند، و به اين ترتيب محل هايي از پوست را كه زير فشار قرار مي گيرند، را مرتباً تغيير مي دهد، و به اين ترتيب اجازه مي دهد، كه به طور نوبتي به همه قسمت هاي پوست زير بدن خون برسد. در يك فرد بيمار اما اين مكانيسم خوب كار نمي كند. بيمار مدت هاي طولاني در يك وضعيت ثابت دراز مي كشد. 

چه عواملي ريسك تشكيل زخم بستر را در يك فرد بيشتر مي كنند؟

در صورتي كه شما زياد حركت نكنيد، و وضعيت بدن خود را تغيير ندهيد، ممكن است، زخم بستر ايجاد شود. دلايل بي حركت بودن وضعيت بدن مي تواند به خاطر

• ضعف
• فلجي
• كما و يا كاهش سطح احساس درد باشد.

از علل ديگر ايجاد زخم بستر مي توان به موارد زير اشاره كرد.

• سن

با ورود افراد به سنين بالاتر پوست اين افراد نازك تر، ظريف تر، با قابليت كشش كمتر، خشك تر و شكننده تر از جوان ها است. قطعاً با وجود اين وضع قدرت ترميم و تكثير پوست هم كمتر مي شود.

• كاهش حس لمس

به خاطر آسيب هاي نخاع و يا ديگر بيماري ها يا آسيب هاي دستگاه عصبي مي تواند سبب كاهش حس لمس و همراه با آن كاهش حس درد بيمار شود. به اين ترتيب بيمار از تشكيل زخم بستر بي خبر مي ماند، و فشار را به پوست ادامه مي دهد، و زخم گسترش پيدا مي كند.

• كاهش وزن

در صورت كه از بيماري هاي مزمن و طولاني رنج مي بريد، قطعاً كاهش وزن شديد مي تواند سبب كم شدن حجم عضلات و چربي زير پوستي شده، و حالت بالشتك نرمي را كه اين بافت ها در زير پوست ايجاد مي كنند، را از بين مي رود. در اثر آن پوست تحت فشار زياد قرار گرفته و زخم مي شود.

• تغذيه نامناسب

كم شدن دريافتي كالري، پروتئين، ويتامين، مواد معدني و آب مي تواند سبب از دست رفتن سلامتي پوست و مستعد شدن آن به زخم بستر شود.

• عدم كنترل ادرار و مدفوع

عدم كنترل ادرار مي تواند سبب مرطوب شدن پوست شود، و اين مي تواند پوست را مستعد به زخم بستر كند. آلودگي پوست به باكتري هاي مدفوع زمينه را براي عفوني شدن زخم بستر فراهم مي كند.

• پوست به شدت مرطوب و يا خشك

در صورتي كه پوست شما زياد عرق مي كند، و مرطوب است، و هم پوست خيلي خشك اصطكاك بيشتري با پارچه بستر داشته و احتمال ايجاد زخم بستر را بيشتر مي كند.

• اختلال جريان خون

بيماري هاي گردش خون مثل ديابت به خاطر آسيب رساندن به تغذيه پوست مي توانند احتمال ايجاد زخم بستر را بيشتر كنند.

• سيگار

سيگار جريان خون پوست را كم مي كند، و اكسيژن خون را هم كم مي كند. پس افرادي كه سيگار مي كشند، زخم بستر سريع تر تشكيل مي شود، و مدت زمان بهبود پيدا كردن آن طول مي كشد.

• اختلال حواس

گاهي اوقات ممكن است، به خاطر بيماري و يا مصرف دارو دچار اختلال حواس و اختلال در قواي شعوري مي شوند، كمتر خود را در بستر حركت مي دهند، و در صورت تشكيل زخم بستر ديرتر متوجه آن مي شوند.

• اسپاسم عضلات

اسپاسم عضلات يا حركات غير ارادي عضلات در برخي بيماري ها مي تواند سبب سايش زياد پوست بر بستر و ايجاد زخم بستر شود.

عوارض زخم بستر 

• عفونت پوست

زماني كه پوست زخم مي شوند، به مرور زمان به خاطر رشد ميكروب ها عفوني مي شود. ترشحاتي از زخم خارج شده، و زخم بسيار بد بو مي شود.

• عفونت استخوان و مفصل

عفونت پوست مي تواند به استخوان و يا مفصل زير آن گسترش پيدا مي كند، و سبب بروز عفونت در آن ها شود.

• عفونت خون  

باكتري هايي كه در محل زخم بستر شروع به رشد و تكثير مي كنند، مي توانند به جريان خون وارد مي شود، و سبب عفونت سراسري در بدن و مرگ بيمار شوند.

• سرطان

در صورتي كه زخم بستر براي مدت زمان طولاني باقي بماند، ممكن است، در پوست آن محل نوعي سرطان پوست به نام Squamous cell carcinoma ايجاد شود.

زخم بستر چگونه درمان مي شود؟

در صورتي كه زخم هاي بستر كه در مراحل يك يا دو باشند، با درمان مناسب مي توانند به مرور زمان با گذشت چند هفته بهبود پيدا مي كنند. درمان مراحل سوم و چهارم سخت و مشكل مي باشد. بيماراني كه به خاطر بيماري شديد و مزمن ديگر اميد چنداني به زندگي ندارند، فقط سعي در كاهش درد زخم بستر مي شود. در درمان يك زخم بستر افراد زير بايد با هم همكاري داشته باشند

• پزشك معالج كه دوران كلي درمان را هدايت مي كند.
• متخصص جراحي ترميمي
• پرستار ورزيده در درمان زخم
• فيزيوتراپ جهت كمك به حركات بيمار
• متخصص تغذيه جهت بهبود وضعيت تغذيه بيمار
• متخصص ارتوپدي يا جراحي اعصاب در صورت لزوم 

بهترين و سريعترين درمان زخم بستر

• كم كردن فشار

اولين كاري كه بايد براي درمان انجام شود، بدون اين كه برايتان مهم باشد، در كدام مرحله از آن مي باشيد، حذف فشار ممتدي مي باشد، كه سبب تشكيل زخم شده است. 

• جابجايي مكرر بيمار

زماني كه اين زخم رد نقاط مختلفي از بدن شما به وجود مي آيد، بايد در فواصل زماني مشخص تغيير وضعيت دهيد، و در وضعيت مناسب قرار بگيرد. اگر جزو افرادي مي باشيد، كه بر روي صندلي چرخدار مي نشيند بايد هر 15 دقيقه و كسي كه دراز كشيده است، بايد هر يك ساعت يك بار وضعيت خود را عوض كند. پرستار بيمار مي تواند در اين كار به بيمار كمك كند. استفاده از وسايل خاص مي تواند به بلند كردن و جابجا كردن بيمار بدون مالش زياد به بستر كمك كند.

• سطوح حمايت كننده

استفاده از بالشت يا بالشتك ها مي تواند به بيمار كمك كند، تا در وضعيت مناسب قرار بگيرد، به طوري كه فشار زيادي به مجل زخم وارد نشود. از بالشتك هاي حاوي هوا يا آب مي توان در زير محل هايي كه زخم ايجاد شده است، استفاده كرده، تا فشار كمتري به آن وارد شود.

• خارج كردن بافت آسيب ديده و مرده زخم بستر

براي اين كه بافت ها بهبود پيدا كنند، بايد اول از دست بافت هاي مرده رها شوند. براي اين كار انجام شود، بهتر است، مراحل زير طي شود.

• عمل جراحي و خارج كردن بافت مرده از بدن

وسايل شستشو تحت فشار يا حوضچه هاي با آب در حال چرخش يا استفاده از پانسمان هاي خاص كه سبب كنده شدن بافت هاي مرده از زخم مي شوند. استفاده از مواد شيمايي مخصوص كه مشابه با آنزيم عمل كرده و بافت مرده را در خود حل مي كنند.

• تميز كردن و پانسمان مرتب زخم بستر

براي اين كه بتوانيد از ايجاد عفونت جلوگيري كنيد، بهتر است، زخم را تميز نگه داشت. زخم مرحله يك را مي توان مرتب با آب تميز و صابون ملايم شستشو داد، اما زماني كه زخم ايجاد مي شود، شستشو بايد با محلول سالين يا نمكي انجام شود.

پانسمان سبب خشك نگه داشتن زخم و ممانعت از ورود ميكروب به آن مي شود. انواع مختلف پانسمان به صورت گاز، ژل، فوم يا فيلم وجود دارند.

اقدامات ديگري در اين رابطه مي توانيد انجام دهيد، شامل

به اين دسته از بيماران داروهايي داده مي شود، تا بتوانند شدت درد ناشي از زخم را كمتر كنند. در صورت عفوني شدن زخم به بيمار آنتي بيوتيك داده مي شود، تا وضعيت تغذيه بيمار بهتر شود. ويتامين سي و روي مي توانند براي درمان زخم بستر كمك كننده باشند. در موارد اسپاسم عضلات از يك شل كننده عضلاني استفاده مي شود.

چگونه از ايجاد زخم بستر پيشگيري كنيم؟

قطعاً همان طوري كه مي دانيد پيشگيري بهتر از درمان مي باشد. تأثيرگذارترين روش در پيشگيري از ايجاد زخم بستر تغيير وضعيت دادن مكرر بيمار است. اين تغيير وضعيت دادن بايد به صورت مكرر و مرتب باشد. زماني كه مي خواهيد وضعيت خود را تغيير دهيد، بايد سعي كنيد، به پوست كشش و آسيبي وارد نشود، و بايد بدن را در وضعيت هايي قرار داد، تا قسمت هايي كه بيشتر در معرض زخم بستر هستند، تحت فشار كمتري قرار گيرند.

حتماً بايد پوست را در فواصل زماني مشخص مرتباً تميز شود، تا از ايجاد زخم جلوگيري شود. هم چنين بايد از نظر غذايي هم وضعيت بيمار خوب باشد.

در صورتي كه بر روي ويلچر قرار داريد، بهتر است، به نكات زير توجه كنيد.

• افرادي كه بر روي ويلچر مي نشينند، بايد هر 15 دقيقه خودش و هر يك ساعت با كمك ديگري وضعيت خود در ويلچر را تغيير دهد.
• اگر اندام هاي فوقاني بيمار به اندازه كافي قدرتمند مي باشد، بايد مرتباً با كمك دست هاي خود و دستگيره هاي ويلچر كل بدن خود را از ويلچر بلند كند.

• برخي از مدل هاي ويلچر مي توانند فشار را در بخش هاي خاصي از بدن بهتر پخش كنند، و احتمال ايجاد زخم بستر را كاهش دهند.

• بعضي انواع بالشتك كه با آب، فوم، ژل يا هوا پر مي شوند، مي توانند به توزيع بهتر فشار كمك كنند.

هم چنين هنگام تغيير وضعيت در بستر هم به نكات مهم زير توجه داشته باشيد.

• حداقل يك ساعت يك بار وضعيت دراز كشيدن خود را تغيير دهيد.

• در كساني كه قدرت اندام فوقاني آنها خوب است ميتوانند با استفاده از ميله ها و دستگيره هايي كه از بالاي سر بيمار در تخت آويزان است وضعيت خوابيدن خود را تغيير دهند.

• بعضي انواع بالشتك كه با آب، فوم، ژل يا هوا پر ميشوند ميتوانند به توزيع بهتر فشار كمك كنند.
• وضعيت دراز كشيدن بيمار و استفاده از بالشتك ها را طوري در نظر مي گيريم كه قسمت هاي حساس به زخم بستر كمتر تحت فشار قرار گيرند.
• گاهي اوقات استفاده از تشك هاي مواج كه فشار را در نقاط مختلف پوست مرتبا تغيير مي دهند، كمك كننده است.